گمرک به عنوان یکی از ارکان اصلی تجارت بین‌الملل، نقش بسزایی در کنترل جریان کالاها، جمع‌آوری درآمدهای دولت و تسهیل تجارت ایفا می‌کند. این سازمان دولتی در مرزهای ورودی و خروجی کشور مستقر است و با اعمال قوانین و مقررات گمرکی، بر ورود و خروج کالاها نظارت می‌کند.
تاریخچه گمرک در ایران و جهان
گمرک به عنوان یک نهاد دولتی برای نظارت بر ورود و خروج کالا و دریافت عوارض و حقوق گمرکی، سابقه‌ای بسیار طولانی در تاریخ بشر دارد. در واقع، می‌توان گفت که هر جا تجارت و مبادله کالا وجود داشته، شکلی از گمرک نیز حضور داشته است.
ریشه‌های گمرک به دوران باستان باز می‌گردد، زمانی که حاکمان برای کنترل تجارت و کسب درآمد از کالاهایی که از مرزهایشان عبور می‌کردند، عوارضی وضع می‌کردند.
- دوران باستان: در تمدن‌های باستانی مثل ایران باستان، مصر، بین‌النهرین، یونان و روم، عوارض گمرکی به شکل‌های مختلف از بازرگانان گرفته می‌شد. این عوارض می‌توانست شامل درصدی از ارزش کالا، یا مبلغی ثابت برای هر بار کالا باشد. هدف اصلی جمع‌آوری درآمد برای حاکمان و همچنین کنترل ورود کالاهای ممنوعه بود. در برخی موارد، تمایز بین مامور گمرکی و راهزن دشوار بود!
- قرون وسطی: با گسترش تجارت در مسیرهای طولانی مانند جاده ابریشم، نیاز به نظارت و دریافت عوارض بیشتر شد. کاروان‌ها و کشتی‌ها در نقاط مختلفی مجبور به پرداخت عوارض بودند که این عوارض می‌توانست توسط اربابان محلی، پادشاهان، یا حتی کلیساها جمع‌آوری شود. این سیستم اغلب نامنظم و ناکارآمد بود.
- عصر مدرن: با شکل‌گیری دولت‌های ملی و نیاز به سازماندهی بیشتر در امور مالی و تجاری، گمرکات به شکل منظم‌تری درآمدند.
- تکامل تعرفه‌ها: تعرفه‌های گمرکی که امروزه می‌شناسیم، با گذشت زمان و پیچیده‌تر شدن تجارت، توسعه یافتند. در ابتدا ممکن بود بر اساس وزن یا تعداد باشند و سپس به سمت ارزش کالا نیز پیش رفتند.
- قرن بیستم و همکاری‌های بین‌المللی: پس از جنگ جهانی دوم، نیاز به هماهنگی بیشتر بین گمرکات کشورها احساس شد.
- سازمان جهانی گمرک (World Customs Organization – WCO): این سازمان در سال 1952 با نام “شورای همکاری گمرکی” تأسیس شد و هدف آن بهبود کارایی و اثربخشی گمرکات در سراسر جهان است. WCO نقش کلیدی در توسعه استانداردهای بین‌المللی، سیستم‌های طبقه‌بندی کالا (مانند سیستم هماهنگ‌شده یا HS Code) و توافق‌نامه‌های گمرکی دارد.
- کنوانسیون کیوتو:
این توافق‌نامه در سال ۱۹۷۳ میلادی توسط سازمان جهانی گمرک (WCO) در شهر کیوتو ژاپن تصویب شد و در سال 1999 توسط سازمان جهانی گمرک بازنگری شد تا رویه‌ها و روش‌های مدرن را در گمرکات عضو برای ترخیص کالا به اجرا بگذارد و به تسهیل تجارت جهانی کمک کند.
- گمرک دیجیتال و مدرن: امروزه گمرکات به سمت دیجیتالی شدن پیش می‌روند. استفاده از سامانه‌های الکترونیکی، پنجره واحد تجارت فرامرزی و تبادل داده‌های گمرکی از جمله راهکارهایی است که بسیاری از کشورها برای تسهیل و تسریع فرآیندهای گمرکی به کار می‌برند.
تاریخچه گمرک در ایران
تاریخچه گمرک در ایران نیز به قدمت تمدن‌های کهن این سرزمین باز می‌گردد و همواره نقش مهمی در اقتصاد و حاکمیت داشته است:
- دوران باستان (اشکانیان و ساسانیان): تشکیلات گمرکی در ایران سابقه دیرینه‌ای دارد. در زمان اشکانیان (سده سوم قبل از میلاد)، سازمان منظم گمرکی وجود داشته و در مرزها، آمار واردات در دفاتر خاصی ثبت و حقوق معینی دریافت می‌شد. صادرات در این دوره از پرداخت حقوق گمرکی معاف بود. در زمان ساسانیان (سده چهارم تا ششم میلادی)، حقوق گمرکی به میزان یک دهم ارزش یا مقدار واردات دریافت می‌شد.
- دوره اسلامی و صفویه: با ورود اسلام به ایران، این رویه در سایر کشورهای اسلامی نیز رایج شد. در دوره صفویه، عوارض گمرکی کالاها بر اساس بهای آن‌ها تعیین می‌شد.
دوران قاجار و ورود مستشاران خارجی: از زمان شاه سلیمان صفوی (۱۶۷۴ میلادی)، گمرک به صورت اجاره‌ای اداره می‌شد و این روند بیش از دو قرن ادامه یافت.
در سال ۱۲۷۷ هجری شمسی، اجاره گمرک لغو شد.
به دلیل نابسامانی‌های اقتصادی و لزوم ساماندهی درآمدها، در دوره مظفرالدین‌شاه قاجار، مستشارانی از بلژیک (از جمله ژوزف نوز) برای سازماندهی، تعیین تعرفه و مدیریت گمرک ایران دعوت شدند.
اولین تعرفه گمرکی ایران بر اساس وزن و ارزش، در سال ۱۲۸۲ هجری شمسی توسط همین مستشاران بلژیکی تنظیم شد.
دوران پهلوی و جمهوری اسلامی:
در سال ۱۳۰۷، پس از الغای کاپیتولاسیون، نخستین قانون تعرفه گمرکی ایران بر اساس حداقل و حداکثر حقوق گمرکی تصویب شد.
در سال‌های بعدی، چندین بار در قانون تعرفه گمرکی ایران تجدید نظر صورت گرفت و سرانجام در سال ۱۳۳۷، قانون تعرفه گمرکی جدیدی با استفاده از تجربیات بین‌المللی تصویب شد.
در سال ۱۳۳۸، ایران به عضویت سازمان جهانی گمرک درآمد.
در سال ۱۳۵۲، اداره کل گمرک به گمرک ایران ارتقا یافت.
آخرین بازبینی عمده در قانون امور گمرکی در سال ۱۳۹۰ انجام شد و آیین‌نامه اجرایی آن در سال ۱۳۹۱ به تصویب رسید.
امروزه، گمرک جمهوری اسلامی ایران به عنوان مرزبان اقتصادی کشور، وظیفه نظارت بر ورود و خروج کالا، وصول حقوق ورودی و عوارض گمرکی، مبارزه با قاچاق، تسهیل تجارت و ارائه آمار و اطلاعات تجارت خارجی را بر عهده دارد.
وظایف اصلی گمرک
- کنترل ورود و خروج کالاها: گمرک با بررسی دقیق اسناد و مدارک همراه کالا و انجام بازرسی‌های فیزیکی، از ورود کالاهای ممنوعه، قاچاق و کالاهایی که با استانداردهای ملی و بین‌المللی مغایرت دارند، جلوگیری می‌کند.
- جمع‌آوری عوارض گمرکی: یکی از مهم‌ترین وظایف گمرک، دریافت عوارض گمرکی از کالاهای وارداتی است. این عوارض به عنوان یک منبع درآمدی مهم برای دولت محسوب می‌شود و در تامین هزینه‌های عمومی کشور نقش دارد.
- تسهیل تجارت: گمرک با ساده‌سازی تشریفات گمرکی، استفاده از فناوری‌های نوین و ایجاد کانال‌های سبز و قرمز، به تجار کمک می‌کند تا به سرعت و سهولت کالاهای خود را ترخیص کنند.
- جمع‌آوری اطلاعات آماری: گمرک با جمع‌آوری اطلاعات دقیق در مورد نوع، مقدار و ارزش کالاهای وارداتی و صادراتی، به دولت و محققان در تحلیل وضعیت اقتصادی کشور کمک می‌کند.
- مبارزه با قاچاق: گمرک با همکاری سایر دستگاه‌های امنیتی، با پدیده قاچاق کالا مبارزه می‌کند و از ورود کالاهای قاچاق به کشور جلوگیری می‌کند.
اهمیت گمرک در اقتصاد کشور
- حفاظت از صنایع داخلی: گمرک با اعمال تعرفه‌های گمرکی بر روی کالاهای وارداتی مشابه، از صنایع داخلی در برابر رقابت کالاهای خارجی حمایت می‌کند.
- کنترل کیفیت کالاهای وارداتی: گمرک با بررسی کیفیت کالاهای وارداتی، از ورود کالاهای بی‌کیفیت و خطرناک به بازار داخلی جلوگیری می‌کند.
- تامین درآمدهای دولت: عوارض گمرکی یکی از منابع مهم درآمدی دولت است که در تامین هزینه‌های عمومی کشور نقش بسزایی دارد.
- تسهیل روابط اقتصادی بین‌المللی: گمرک با ایجاد تسهیلات برای تجار، به توسعه روابط اقتصادی بین‌المللی کشور کمک می‌کند.
فرآیند ترخیص کالا در گمرک
ترخیص کالا فرآیندی است که طی آن کالاهای وارداتی پس از انجام تشریفات گمرکی، از گمرک خارج می‌شوند. این فرآیند شامل مراحل زیر است:
- تکمیل اظهارنامه گمرکی: واردکننده باید اظهارنامه گمرکی را به صورت دقیق و کامل تکمیل کند.
- بررسی مدارک: کارشناسان گمرک مدارک ارائه شده توسط واردکننده را بررسی می‌کنند.
- بازرسی فیزیکی: در برخی موارد، کالاهای وارداتی مورد بازرسی فیزیکی قرار می‌گیرند.
- تعیین ارزش گمرکی: ارزش گمرکی کالا بر اساس قوانین و مقررات گمرکی تعیین می‌شود.
- پرداخت عوارض گمرکی: واردکننده باید عوارض گمرکی تعیین شده را پرداخت کند.
- صدور مجوز ترخیص: پس از انجام مراحل فوق، سازمان گمرک مجوز ترخیص کالا را صادر می‌کند.
چالش‌های پیش روی گمرک
- تغییرات سریع در قوانین و مقررات تجارت بین‌المللی: گمرک باید خود را با تغییرات سریع در قوانین و مقررات تجارت بین‌المللی تطبیق دهد.
- افزایش حجم تجارت الکترونیک: افزایش حجم تجارت الکترونیک، چالش‌های جدیدی را برای کنترل و نظارت بر کالاهای وارداتی ایجاد کرده است.
- قاچاق کالا: قاچاق کالا یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی گمرک است.
- فساد اداری: فساد اداری در برخی از گمرکات می‌تواند به تسهیل قاچاق کالا و فرار مالیاتی منجر شود.
آینده گمرک
آینده گمرک به سمت هوشمندسازی و استفاده از فناوری‌های نوین پیش می‌رود. با استفاده از هوش مصنوعی(Artificial-Intelligence)، بلاکچین(Blockchain) و سایر فناوری‌های نوین، می‌توان فرآیند ترخیص کالا را سرعت بخشید، شفافیت را افزایش داد و از فساد اداری جلوگیری کرد.
فرم ارتباط با کارشناسان
پرسش‌های متداول
گمرک چیست؟
گمرک به عنوان یکی از ارکان اصلی تجارت بین‌الملل، نقش بسزایی در کنترل جریان کالاها، جمع‌آوری درآمدهای دولت و تسهیل تجارت ایفا می‌کند.
گمرک در کجا مستقر است و فعالیت دارد؟
گمرک‌ها در ایران در نقاط مختلفی مستقر هستند و بسته به نوع حمل‌ونقل (زمینی، هوایی، دریایی) و موقعیت جغرافیایی، تقسیم‌بندی می‌شوند.
وظایف اصلی گمرک چیست؟
- کنترل ورود و خروج کالاها
- جمع‌آوری عوارض گمرکی
- تسهیل تجارت
- جمع‌آوری اطلاعات آماری
- مبارزه با قاچاق
فرآیند ترخیص کالا در گمرک به چه صورت است؟
- تکمیل اظهارنامه گمرکی
- بررسی مدارک
- بازرسی فیزیکی
- تعیین ارزش گمرکی
- پرداخت عوارض گمرکی
- صدور مجوز ترخیص
چالش‌های پیش روی گمرک؟
- تغییرات سریع در قوانین و مقررات تجارت بین‌المللی
- افزایش حجم تجارت الکترونیک
- قاچاق کالا
- فساد اداری
تعریف کنوانسیون کیوتو؟
این توافق‌نامه در سال ۱۹۷۳ میلادی توسط سازمان جهانی گمرک (WCO) در شهر کیوتو ژاپن تصویب شد و در سال 1999 توسط سازمان جهانی گمرک بازنگری شد تا رویه‌ها و روش‌های مدرن را در گمرکات عضو برای ترخیص کالا به اجرا بگذارد و به تسهیل تجارت جهانی کمک کند.
One Response